URZĘDY STAROPOLSKIE

Urzędy ziemskie zasadniczo wywodzą się z czasów rozbicia dzielnicowego. Stanowiły wówczas urzędy dworskie u poszczególnych książąt. Po zjednoczeniu państwa w XIV wieku w większości pozostały jako urzędy lub godności tytularne. Tylko niektóre utrzymały swe funkcje. W następnych latach lista urzędników ulegała ciągłym zmianom. Jedne zanikały, powstawały nowe. Trwało to do mniej więcej początków XVII wieku. Ustaliła ją konstytucja sejmowa z 1611 roku. Od tego czasu zestaw urzędów ziemskich pozostał już stały. Lista została jeszcze doprecyzowana przez późniejsze sejmy m.in. w 1633 i 1635 roku. Wszystko to zebrała konstytucja z 1768 roku, tworząc pełna listę urzędników państwowych w ich hierarchii.

Podobna sytuacja istniała i na Litwie. W wyniku unii lubelskiej (1569 rok) Litwa otrzymała swoich urzędników ziemskich, częściowo innych niż w Koronie. Był to efektem uprzedniej odrębności i posiadania przez Litwę własnych godności uznawanych przez Polskę. Urzędy litewskie zostały zhierarchizowane statutem litewskim z 1588 roku, zmodyfikowane w 1677 roku i ostatecznie ustalone wraz z koronnymi w 1768 roku. Hierarchia była czysto honorowa i nie oznaczała wzajemnego podporządkowywania się. Jeżeli niektóre urzędy zachowały swe funkcje, to sprawujący je urzędnicy (np. sędzia czy podkomorzy) nie opierali się na niższych w hierarchii, ale tworzyli własnych zastępców, którzy, z wyjątkiem podsędka nie wchodzili w poczet urzędników ziemskich. Każde województwo miało swą własna specyfikę urzędniczą, a wykazy sejmowe traktowane były tylko jako ramy. W niektórych województwach lista urzędników bywała niepełna (np. w bełskim były 4 na 15 ustalonych przez sejm stopni urzędniczych, a w wołyńskim i bracławskim zmieniono kolejność w hierarchii urzędniczej). Pomijając zatem specyfikę poszczególnych województw, ziem i powiatów, ogólna hierarchia urzędów ziemskich Korony i Litwy ustalona przez sejm w 1768 roku wyglądała następująco:

Korona:

• 1. Podkomorzy

• 2. Starosta grodowy

• 3. Chorąży

• 4. Sędzia ziemski

• 5. Stolnik

• 6. Podczaszy

• 7. Podsędek

• 8. Podstoli

• 9. Cześnik

• 10. Łowczy

• 11. Wojski większy

• 12. Pisarz ziemski

• 13. Miecznik

• 14. Wojski mniejszy

• 15. Skarbnik

Litwa:

• 1. Ciwun

• 2. Marszałek

• 3. Podkomorzy

• 4. Starosta grodowy

• 5. Chorąży

• 6. Sędzia ziemski

• 7. Wojski

• 8. Stolnik

• 9. Podstoli

• 10. Pisarz ziemski

• 11. Podwojewodzi albo podstarości

• 12. Sędzia grodzki

• 13. Pisarz grodzki

• 14. Podczaszy

• 15. Cześnik

• 16. Horodniczy

• 17. Skarbnik

• 18. Łowczy

• 19. Miecznik

• 20. Koniuszy

• 21. Oboźny

• 22. Strażnik

• 23. Krajczy

Na Litwie było o 8 szczebli drabiny urzędniczej więcej niż w Koronie. Oprócz tego niektórzy urzędnicy zajmowali inne miejsce niż w Koronie.

Przemysław Bielewicz

Historia | Poglądy |  Wywiady | Heraldyka | Religia i polityka | Polska daleka i bliska
Człowiek i cywilizacja | Życie codzienne | Clintonland story | Podróże | Poradnik
Urzędy staropolskie

 Data publikacji
2000-02-18