Bohaterem czwartej edycji Wiatru ze Wschodu sta│ siΩ bezsprzecznie Jewgienij úukin, kolejny - po Marinie i Siergieju Diaczenkach - zupe│nie u nas nieznany pisarz z czo│≤wki wsp≤│czesnej rosyjskiej sf&f (choµ w jego przypadku - bardziej sf). Pomimo tego, ┐e do pewnego czasu (1994 rok) tworzy│ niemal┐e wy│▒cznie ze zmar│▒ kilka lat temu ┐on▒ Ljubow, to - moim skromnym zdaniem - najlepsze rzeczy napisa│ samodzielnie, poczynaj▒c od powie╢ci "Katali my waszie so│nce" z 1997 roku.

Dzia│ minirecenzji jest tym razem wyj▒tkowo skromny; jedynym wyt│umaczeniem tego przejawu lenistwa mo┐e byµ to, ┐e w ostatnim miesi▒cu intensywnie stara│em siΩ nadrobiµ zaleg│o╢ci z tw≤rczo╢ci úukina.

Nadal czekam na uwagi o Wietrze! Co m≤g│bym zmieniµ? O czym napisaµ? Co robiΩ nie tak? Ciekaw jestem Waszych opinii!

Jewgienij úukin, bo o nim bΩdzie tym razem mowa, nale┐y do czo│≤wki rosyjskich autor≤w sf&f ostatniego dwudziestolecia XX wieku. Tworzy prozΩ oryginaln▒, krocz▒c sw▒ w│asn▒ ╢cie┐k▒, niezale┐n▒ od najprzer≤┐niejszych tendencji i m≤d charakterystycznych dla fantastycznej literatury. Wielokrotnie nagradzany; a┐ dziw, ┐e jego tw≤rczo╢µ - przynajmniej jak dot▒d - zupe│nie jest w Polsce nie znana.

Jewgienij úukin urodzi│ siΩ w 1950 roku w Orenburgu. Od najm│odszych lat poch│ania│ wielkie ilo╢ci ksi▒┐ek; po uko±czeniu trzynastego roku ┐ycia odkry│ prozΩ braci Strugackich, potem Lema i Bradbury'ego - i tak zaczΩ│a siΩ jego wielka przygoda z fantastyk▒.

Pocz▒tkowo publikowa│ wiersze, dopiero potem zacz▒│ pisaµ opowiadania. W czasie studi≤w pozna│ Ljubow - sw▒ przysz│▒ ┐onΩ, wsp≤│autorkΩ wszystkich tekst≤w powsta│ych w latach osiemdziesi▒tych minionego stulecia. Pierwsze wsp≤lnie napisane opowiadanie - "Kaniku│y i fotograf" - zosta│o opublikowane w 1981 roku. Ju┐ tym tekstem rodzinny duet zwr≤ci│ na siebie uwagΩ fan≤w literatury sf&f. Potem przysz│a pora na kolejne znakomite, zapadaj▒ce w pamiΩµ utwory; dla przyk│adu wymieniΩ "Nie wier' g│azam swoim" (opowiadanie nagrodzone w 1986 roku Wielikim Kol'com), "Probu┐dienije", "Stroitielnyj", "Prawo go│osa", "Kogda otstupajut angie│y" (pocz▒tkowo jako "Raznyje sriedi raznych"), "Wtor┐enije" (Wielikije Kol'co za 1990 rok), "Razrieszitie do│o┐it'!" (Wielikije Kol'co 1991), "Stal' raziaszczaja" (Wielikije Kol'co 1992) i wiele, wiele innych. Pomimo tak wielkiego uznania pierwszy zbi≤r opowiada± úukinych ukaza│ siΩ dopiero w 1990 roku, siedem lat po z│o┐eniu w wydawnictwie jego pierwotnej wersji!

Krytyk Jewgienij Charitonow napisa│, ┐e opowiadania úukinych wyr≤┐nia│y siΩ na tle fantastycznej produkcji tamtego okresu swoist▒ "fantastyczn▒ rzeczywisto╢ci▒"; elementy fantastyki na tyle udanie wplata│y siΩ w tkankΩ realno╢ci, ┐e - z trudem nieraz rozpoznawane - stanowi│y jej w pe│ni logiczne uzupe│nienie. Akcja wiΩkszo╢ci z nich toczy│a siΩ na rosyjskiej prowincji, bohaterami byli ludzie ani dobrzy, ani ╝li, ot, po prostu bu│hakowscy "ludzie jak ludzie", w ┐ycie kt≤rych wtargn▒│ cud, jakby dla przeegzaminowania ich z cz│owiecze±stwa. Znaczna czΩ╢µ z nich to historie tragikomiczne, w centrum kt≤rych znajdowa│ siΩ tak charakterystyczny dla rosyjskiej literatury obraz "ma│ego cz│owieka". Dla przyk│adu wskazaµ mo┐na opowiadanie "Monument", w kt≤rym taki "ma│y cz│owiek", odkrywszy, i┐ posiad│ nagle talent do teleportacji, nie znajduje innego dla± zastosowania poza zarzuceniem ca│ego rejonu swoimi koszmarnymi pomnikami, co stanowiµ mia│o zemstΩ za dotychczasowe ignorowanie jego osoby przez bli╝nich. Z kolei w przezabawnej miniaturce "Otdaj moju posadocznuju nogu!" pewien kosmita ima siΩ najprzer≤┐niejszych sposob≤w, aby z r▒k pewnego przedsiΩbiorczego ch│opa odzyskaµ element kosmicznego statku, bez kt≤rego statek ≤w nigdzie nie poleci. Ch│opa nic nie wzrusza, nawet nasy│ane przez poczciwego Obcego najstraszniejsze - w jego mniemaniu - koszmary...

Inny nurt tw≤rczo╢ci ma│┐e±stwa úukinych zapocz▒tkowa│a mikropowie╢µ "Missionery" z 1989 roku, przez wielu uwa┐ana za szczytowe osi▒gniΩcie ma│┐e±skiego duetu, w kt≤rej autorzy zajΩli siΩ pr≤b▒ odpowiedzi na pytanie, jakie skutki mo┐e wywo│aµ ingerencja przedstawicieli wysoko rozwiniΩtej cywilizacji, polegaj▒ca przede wszystkim na transferze zaawansowanej technologii, w ┐ycie pierwotnego spo│ecze±stwa; za przyk│ad pos│u┐y│y ludy zamieszkuj▒ce dzisiejsz▒ OceaniΩ kilkaset lat temu, kt≤re, dziΩki pomocy z przysz│o╢ci, skutecznie stawi│y czo│a europejskim kolonizatorom. Podobn▒ tematykΩ porusza│y: inna mikropowie╢µ - "Stal' raziaszczaja", dziej▒ca siΩ ju┐ w kosmicznej scenerii, oraz - stanowi▒ca swoist▒ kontynuacjΩ "Missionerow" - powie╢µ "Razbojnicz'a z│aja úuna".

Opowiadania Ljubow i Jewgienija úukinych zosta│y zebrane w zbiorach: "Kogda otstupajut angie│y" (1990), "Piatero w │odkie, nie sczitaja Siedmych" (1990), "Szerszie lia babuszku" (1993) oraz "Pietlistyje wriemiena" (1996).

Ljubow i Jewgienij pisali razem do 1994 roku; dwa lata p≤╝niej Ljubow przedwcze╢nie zmar│a. Nie przeszkodzi│o to jednak ich wsp≤lnie napisanej mikropowie╢ci "Tupapau, ili skazka o z│oj ┐ienie" zdobyµ w 1998 roku nagrodΩ Interpresskonu (to taki rosyjski odpowiednik naszej nagrody im. J. A. Zajdla, bowiem przyznaj▒ j▒ uczestnicy corocznego konwentu o tej samej nazwie, jednego z wiΩkszych, o ile nie najwiΩkszego, spotkania rosyjskich fan≤w fantastyki).

Jewgienij po ╢mierci ┐ony nie zaprzestaje - na szczΩ╢cie - pisania. Kolejno ukazuj▒ siΩ powie╢ci: "Katali my waszie so│nce" (1997; laureatka Interpresskonu w 1999 roku), "Zona sprawiedliwosti" (1998; zdobywczyni rok p≤╝niej przyznawanej przez Borysa Strugackiego nagrody Bronzowaja Ulitka), "Gienij Kuwaldy", nagrodzona w 1998 roku Strannikiem, nagrod▒ przyznawan▒ przez rosyjskich profesjonalist≤w, "A│aja aura protopartorga" (1999) oraz swoisty prequel do "Missionerow", czyli "Sliepyje prowodyri" (2000), w przeciwie±stwie do "Missionerow" rzecz raczej nieudana.

úukin nie stroni jednak i od kr≤tszej formy. Mikropowie╢µ "Tam, za Achieronom" otrzyma│a w 1996 roku nagrody: Interpresskon oraz Bronzowaja Ulitka, opowiadanie "S│owiesniki" zgarnΩ│o rok p≤╝niej Interpresskon oraz Strannika, opowiadanie "W stranie zachodiaszcziewo so│nca" za╢ uhonorowano w 2000 roku wszystkimi trzema wymienionymi powy┐ej nagrodami, w pe│ni zreszt▒ zas│u┐enie (znakomita satyra na pracoholizm).

Akcja "Zony sprawiedliwosti" - jednej z dw≤ch moich ulubionych powie╢ci úukina (drug▒ jest "A│aja aura protopartorga") - toczy siΩ w sporym, choµ prowincjonalnym rosyjskim mie╢cie. Aleksiej Ko│odnikow mieszka w potΩ┐nej kamienicy, kt≤ra kiedy╢ by│a siedzib▒ miejscowego NKWD. Gmach cieszy│ siΩ ponur▒ s│aw▒, wci▒┐ w╢r≤d jego obecnych mieszka±c≤w kr▒┐▒ opowie╢ci o tym, jak w jednej z bram dokonywano masowych egzekucji z polecenia wujaszka Stalina. I w tej w│a╢nie bramie zaczynaj▒ dziaµ siΩ dziwne rzeczy: kogo╢ poturbuj▒, kogo╢ zabij▒, innego za╢ - tylko spoliczkuj▒. Co w tym dziwnego? Ano, nikt nigdy nie widzia│ sprawc≤w; i nie tylko p≤╝n▒ por▒ i panuj▒cymi w bramie ciemno╢ciami da siΩ ≤w fakt wyja╢niµ. Ko│odnikowowi udaje siΩ odkryµ prawid│owo╢µ kieruj▒c▒ wydarzeniami w bramie - jak siΩ okazuje, kluczem do jej poznania jest przesz│o╢µ...

Blady strach pada na tych, kt≤rzy kiedykolwiek podnie╢li rΩkΩ na bli╝niego. Oto w bramie zaczyna byµ egzekwowana swoi╢cie pojmowana sprawiedliwo╢µ, rodem ze staro┐ytnych kodeks≤w Hammurabiego - oko za oko, z▒b za z▒b. Komu╢ da│e╢ w ucho - dostajesz w ucho, komu╢ wyklepa│e╢ maskΩ - klepi▒ teraz twoj▒. Zabi│e╢ - lepiej w obawie o swoje ┐ycie do bramy nie wchod╝. Szczeg≤lnie widowiskowo sprawiedliwo╢µ ta realizuje siΩ wobec szefa jednej z lokalnych mafii, maj▒cego na sumieniu to i owo, w tym - przynajmniej jeden zamach bombowy z ofiarami w ludziach. Ko│odnikow, jako jeden z niewielu, nie ma siΩ tak naprawdΩ czego obawiaµ - kiedy╢ tylko w piaskownicy, dzieciΩciem jeszcze bΩd▒c, pobi│ siΩ z r≤wie╢nikiem o ukochan▒ zabawkΩ. I to wszystko, nale┐a│ bowiem do ludzi, kt≤rzy nie skrzywdziliby nawet muchy.

Na bramie jednak egzekwowanie sprawiedliwej odp│aty siΩ nie ko±czy. Zona zaczyna siΩ rozrastaµ, obejmuje stopniowo kolejne ulice, dzielnice, ca│e miasto wreszcie... W│adze federalne zaczynaj▒ siΩ niepokoiµ nie na ┐arty, i to zapewne nie tylko z tego powodu, ┐e konsekwencje ewentualnego rozszerzenia siΩ strefy na ca│y kraj mog│yby dosiΩgn▒µ bezpo╢rednio i ich. Niepok≤j jest tym wiΩkszy, je╢li zwa┐y siΩ, ┐e sama strefa ewoluuje, rozszerzaj▒c obowi▒zywanie praw talionu nie tylko wobec przemocy fizycznej: oto kto╢, kto swym zachowaniem doprowadzi│ drug▒ osobΩ do zawa│u, niespodzianie umiera na serce. Nasz Ko│odnikow, dr▒cy non stop koty ze sw▒ szanown▒ ma│┐onk▒, zaczyna odczuwaµ niepokoj▒ce k│ucie w sercu...

"A│aja aura protopartorga" przedstawia - jak sadzΩ - w krzywym zwierciadle ojczyznΩ úukina. Oto Federacja Rosyjska przejΩ│a tradycjΩ dawnego Zwi▒zku Radzieckiego i rozpad│a siΩ na wiele ma│ych, za┐arcie ze sob▒ rywalizuj▒cych pa±stewek. R≤wnie┐ Obw≤d Sus│owski podzieli│ siΩ na dwie czΩ╢ci: w Bak│u┐inie w│adzΩ przejmuje zwyciΩski ruch "Czarownicy za demokracj▒", w Licku za╢ - prawos│awni komuni╢ci. Nowe re┐imy pa│aj▒ do siebie ╢mierteln▒ nienawi╢ci▒, zakorzenion▒ w rywalizacji siΩgaj▒cej kilkaset lat wstecz. Bak│u┐ino usi│uje uchodziµ za ostojΩ demokracji i pragnie wst▒piµ do NATO, Lick natomiast - to teokracja wprowadzana skutecznie w ┐ycie przez dawnych sekretarzy partii komunistycznej, deklaruj▒ca przywi▒zanie do narodowych tradycji. Stosunki pomiΩdzy dwoma pa±stwami staj▒ siΩ coraz bardziej napiΩte - oto codziennie przestrze± powietrzn▒ Licka naruszaj▒ samoloty zwiadowcze, startuj▒ce z natowskich lotniskowc≤w stacjonuj▒cych na Morzu Kaspijskim, nasilaj▒ siΩ incydenty graniczne, z u┐yciem si│ pancernych w│▒cznie. Pa│aj▒ce wzajemn▒ nienawi╢ci▒ i ┐▒dz▒ walki wojska przyczai│y siΩ po obu stronach granicy, oczekuj▒c z niecierpliwo╢ci▒ sygna│u do ataku.

I w takiej atmosferze granicΩ ow▒ przekracza arcysekretarz Afrikan, druga osoba we w│adzach Licka. Poszukiwany listem go±czym przez trybuna│ haski za skuteczn▒ obronΩ swego pa±stwa przez si│ami NATO (to zbrodnia zestrzeliµ obce samoloty niszcz▒ce w│asny kraj! - jako ┐ywo przypomina siΩ konflikt w by│ej Jugos│awii). Czym kierowa│ siΩ arcysekretarz podejmuj▒c tΩ desperack▒ decyzjΩ? Czy┐by zamierza│ odzyskaµ naj╢wiΩtsz▒ relikwiΩ Licka, s│yn▒c▒ wszelkimi │askami ikonΩ, zaw│aszczon▒ podstΩpem i przetrzymywan▒ przez demokratycznych czarownik≤w w jednym z ich muze≤w? A mo┐e to efekt jakich╢ walk frakcyjnych we w│adzach Licka, przegranych przez Arcysekretarza? Bez wzglΩdu jednak na przyczyny takiego desperackiego kroku jedno jest pewne: ani Lick, ani Bak│u┐ino nie spoczn▒, dop≤ki Afrikana nie dostan▒ w swe rΩce. Zaczyna siΩ polowanie; nie jest jednak │atwo z│apaµ kogo╢, kto - dziΩki g│Ωbokiej wierze swych wsp≤│obywateli (to jeden z fajniejszych wynalazk≤w úukina), daj▒cej i╢cie bosk▒ moc osobie, na kt≤r▒ przelewa siΩ swe uczucia - potrafi czyniµ cuda, uzdrawiaµ (lub wrΩcz odwrotnie), chodziµ po wodzie i przewidywaµ przysz│o╢µ. I wiele, wiele jeszcze innych rzeczy.

úukin z ironi▒ opisuje w "A│oj..." wsp≤│czesne paradoksy, wykpiwa ludzi w│adzy, i to zar≤wno tych mu najbli┐szych, rz▒dz▒cych Rosj▒, jak i tych dalszych, maj▒cych wielk▒ ochotΩ wp│ywania na losy mniejszych, s│abszych narod≤w. Czysta fantastyka splata siΩ ze wsp≤│czesnymi realiami przedstawionymi w krzywym zwierciadle; pr≤cz wzmiankowanego ju┐ wy┐ej pomys│u z obdarzaniem przez prosty lud i╢cie bosk▒ moc▒ swych w│adc≤w (gdy lud przestaje we± wierzyµ, bo na przyk│ad delikwent czym╢ podpad│, to i moc owa znika gdzie╢ bez ╢ladu), mamy tu trochΩ s│owia±skiej mitologii (domowe, wodniki, utopce, mostowe), utopii (pr≤by zbudowania przez Lick i - niezale┐nie oczywi╢cie - Bak│u┐ino idealnego spo│ecze±stwa), czy wreszcie trochΩ futurologicznych przepowiedni dotycz▒cych przysz│o╢ci naszego ╢wiata z jednej strony, z drugiej za╢ - satyra na dzisiejsze pa±stwo rosyjskie, na rosyjskie spo│ecze±stwo oraz na pr≤by narzucania przez tzw. spo│eczno╢µ miΩdzynarodow▒ s│abym narodom jedynie s│usznych pogl▒d≤w.

"Katali my waszie so│nce" to przezabawna opowie╢µ nibyfantasy w postkatastroficznej scenerii. Jej akcja toczy siΩ w realiach przypominaj▒cych nieco pseudofeudaln▒ wie╢ ukrai±sk▒; wraz z g│≤wnym bohaterem poznajemy tajemnice rz▒dz▒ce jego ╢wiatem.

Z kolei w du┐o s│abszym "Gieniju Kuwaldy" grupa Ziemian (dziwnym trafem s▒ to tylko obywatele dawnego Zwi▒zku Radzieckiego) porwana zostaje przez automatyczne kosmiczne (?) sondy do jakiego╢ gigantycznych rozmiar≤w laboratorium, gdzie - pozostawiona samym sobie - pr≤buje prze┐yµ przy wykorzystaniu jak┐e skromnych ╢rodk≤w, kt≤re tajemniczy eksperymentatorzy udostΩpnili im w swej niebywa│ej │askawo╢ci. Eksperyment? Je╢li tak, to na czym polega? Czy mo┐liwy jest powr≤t do domu, na ZiemiΩ, czy te┐ do ko±ca ┐ycia pozostanie egzystowaµ w tej pozbawionej jakichkolwiek rozrywek rzeczywisto╢ci?

Bardzo lubiΩ prozΩ Jewgienija úukina. Mam nadziejΩ, ┐e tekst powy┐szy pozwoli Wam zrozumieµ, dlaczego.