S│ownik termin≤w wszelakich

a priori - niezale┐nie od do╢wiadczenia, poza do╢wiadczeniem, z g≤ry

a posteriori - okre╢lamy tak s▒d wyprowadzony na drodze empirycznej (w przeciwie±stwie do s▒du a priori)

aksjologia - dzia│ filozofii zajmuj▒cy siΩ warto╢ciowaniem (np. estetycznym, moralnym)

antagonizm - stosunek przeciwie±stwa, wrogo╢ci; antagonizm czego╢ to przeciwie±stwo lub wr≤g tego.

antropomorfizm - doszukiwanie siΩ cech ludzkich u istot, przedmiot≤w lub pojΩµ, kt≤rym nie s▒ one z natury przypisane (znaczy nie s▒ z natury do cz│owieka podobne np. s│o±ce w star. Egipcie jako b≤g Re, lub kozio│ jako Diabe│ w ╢redniow. Europie).

aprioryczny s▒d - s▒d nie wyprowadzony na podstawie do╢wiadczenia, lecz na drodze racjonalnej

archetyp - pierwowz≤r, prototyp, zwykle prostsza forma zastΩpuj▒ca bardziej z│o┐on▒ b▒d╝ zmierzaj▒ca do bardziej z│o┐onej; pojΩcie pojawi│o siΩ po raz pierwszy u Junga, jako symbol w│a╢ciwy wszystkim ludziom ze wzglΩdu na swoj▒ bazowo╢µ, pierwotno╢µ

atawizm - wystΩpowanie u osobnik≤w jednego gatunku cech odleg│ych przodk≤w (np. ko╢µ ogonowa cz│owieka jako pozosta│o╢µ ogona), w sferze mentalnej u ludzi atawizm potocznie oznacza zachowanie lub motywacjΩ charakterystyczn▒ dla zwierz▒t (szympans≤w, goryli), np. rywalizacja dw≤ch facet≤w o wzglΩdy dziewczyny mo┐e byµ uznana za atawizm, gdy┐ ma cechy wsp≤lne z walk▒ miΩdzy samcami o udzia│ w godach itp.

dualizm - pogl▒d przyjmuj▒cy istnienie dw≤ch niezale┐nych od siebie (lub przeciwstawnych) byt≤w, po raz pierwszy wprowadzi│ Platon (koncepcja materii oraz idei); wiara, ┐e wszech╢wiat jest aren▒ walki dobra ze z│em tak┐e jest koncepcj▒ dualistyczn▒, twierdzenie o dualistycznej naturze ╢wiata mo┐na r≤wnie┐ poprzeµ nauk▒ (np. istnienie materii i antymaterii, │adunk≤w dodatnich i ujemnych, biegun≤w p≤│nocnych i po│udniowych itd.).

hedonizm - og≤lnie oznacza postawΩ ┐yciow▒, dla kt≤rej naczelnym celem jest d▒┐enie do odczuwania przyjemno╢ci, r≤┐nie interpretowany przez Epikura (h. to jedynie unikanie cierpienia), Arystypa z Cyreny (cielesna przyjemno╢µ jest to┐sama z dobrem) oraz my╢l wsp≤│czesn▒ (h. to konsumpcjonizm - pragnienie posiadania d≤br i ich konsumpcji).

holistyczny - ca│o╢ciowy, kompletny, nie cz▒stkowy

iao - gatunek humanoida z Europy ╢rodkowej, zagro┐ony wyginiΩciem; ╝le znosi warunki ogrod≤w zoologicznych, sezon polowa±: 22.IV - 22.V. Kontaktuje siΩ poprzez email: iao@wp.pl, ┐ywi siΩ tekstami o filozofii, psychologii lub religii; sympatyczny, nie gryzie.

katharsis (gr. oczyszczenie) - u Arystotelesa efekt wywarty na widzu przez tragiczne losy bohatera dramatu (oczyszczenie ducha), wzbudzenie podziwu zamiast lito╢ci; termin by│ r≤┐nie definiowany w teorii dramatu i estetyce; w psychologii oznacza zwykle roz│adowanie kumulowanych emocji, przekroczenie punktu granicznego napiΩµ, wyzwolenie siΩ.

kosmogram - symbol obrazuj▒cy wszech╢wiat, lub jeden z jego istotnych aspekt≤w np. yin - yang, laska Kaduceusza itp.

kosmologia - dzia│ astronomii, kt≤ry koncentruje siΩ na wszech╢wiecie, jego budowie i ewolucji; potocznie termin okre╢la to, co dotyczy bezpo╢rednio wszech╢wiata w sensie og≤lnym (np. chi±ska kosmologia - czyli chi±skie wyobra┐enia struktury wszech╢wiata), tak┐e w filozofii

metafizyka - nauka bΩd▒ca podstaw▒ filozofii; po raz pierwszy termin pojawi│ siΩ u Arystotelesa, ilo╢µ definicji r≤wna jest liczbie filozof≤w, kt≤rzy siΩ metafizyk▒ zajmowali; czΩsto uto┐samiana jest z ontologi▒ (nauk▒ o naturze i pochodzeniu bytu), poniewa┐ koncentrowa│a siΩ na badaniu bytu, jego elementarnych cechach; Od czas≤w I. Kanta metafizyk▒ s▒ og≤lnie nazywane rozwa┐ania o tym, co pozazjawiskowe i pozado╢wiadczalne. Zagadka istnienia jest g│≤wnym problemem metafizyki, metafizyczne rozwa┐ania ╢wietnie obrazuje pytanie Heideggera: "dlaczego istnieje raczej co╢ ni┐ nic?" No w│a╢nie, dlaczego?

monizm - pogl▒d, wed│ug kt≤rego wielo╢µ rzeczy jest tylko pozorna, gdy┐ to co jawi siΩ jako wielo╢µ jest w rzeczywisto╢ci jednym i tym samym

paradygmat - potocznie rozumie siΩ jako fizyczny odpowiednik pojΩcia, pojΩcie "krzes│a" nie jest krzes│em, tylko s│owem (symbolem) oznaczaj▒cym krzes│o

psychogram - symbol bΩd▒cy odzwierciedleniem duszy; psychogramy s▒ czΩsto jednocze╢nie kosmogramami (konflikt 'z│o - dobro' mo┐e istnieµ zar≤wno w samej duszy, jak i byµ obrazem sytuacji ca│ego wszech╢wiata itp.), takim symbolem jest mandala

racjonalizm - kierunek filozoficzny g│osz▒cy rozum g│≤wnym instrumentem poznania oraz uznaj▒cy istnienie poznania zupe│nie niezale┐nego od do╢wiadczenia; przeciwstawny empiryzmowi, kt≤ry g│osi│ prymat do╢wiadczenia w poznaniu; racjonali╢ci to m. in. R. Descartes, B. Spinoza, I. Kant

semantyka - najog≤lniej jest to nauka o znaczeniu wyraz≤w, o niuansach z tym zwi▒zanych

soteriologia - dzia│ teologii koncentruj▒cy siΩ na problematyce zbawienia cz│owieka, zajmuj▒cy siΩ tak┐e czynami zbawczymi (np. kradzie┐ ognia przez Prometeusza dla ludzi, tak┐e odkupicielska ╢mierµ Chrystusa na krzy┐u)

synkretyzm - │▒czenie w jedn▒ ca│o╢µ r≤┐nych (czasem sprzecznych) pogl▒d≤w i koncepcji. Po│▒czenie to nie polega na podobie±stwie cech (jak siΩ dzieje w eklektyzmie), wynika z innych zale┐no╢ci: kulturowych, zwyczajowych, doktrynalnych; np. Tr≤jca ªwiΩta w katolicyzmie ma charakter synkretyczny, tak┐e hinduska 'Trimurti'.

temporalny - czasowy, maj▒cy zwi▒zek z czasem

transcendentny - istniej▒cy poza poznaniem, wykraczaj▒cy poza granice do╢wiadczenia, doskonale zewnΩtrzny w swej naturze; termin wprowadzi│ I. Kant