Postawy i ich kszta│towanie

Na wstΩpie tego artyku│u chcia│bym przedstawiµ przedmiot psychologii spo│ecznej. Psychologia spo│eczna jest wyodrΩbnion▒ czΩ╢ci▒ psychologii og≤lnej. Bada ona procesy psychiczne i zachowanie ludzi znajduj▒cych siΩ w sytuacjach spo│ecznych, zajmuje siΩ, wiΩc takimi procesami psychicznymi jak my╢lenie, percepcja (spostrzeganie), pamiΩµ, motywacja, uczenie siΩ i emocje.

Czynniki te wchodz▒ w sk│ad postaw, kt≤rym jest po╢wiΩcony ten artyku│. Ze wzglΩdu na to, ┐e cz│owiek jest istot▒ spo│eczn▒, ┐yje w╢r≤d ludzi, kt≤rzy posiadaj▒ ugruntowany ╢wiatopogl▒d (postawy), to odbywa siΩ ci▒g│e, wzajemne oddzia│ywanie r≤┐nych postaw. Znajomo╢µ rozwoju, kszta│towania i zmian postaw, ma niebagatelne znaczenie dla wszystkich ludzi. Wiedza ta pozwala na lepsze zrozumienie w│asnego zachowania jak i postΩpowania innych ludzi.

W procesie rozwoju psychologii, ukszta│towa│y siΩ trzy grupy definicji, pojΩcia postawy. S▒ to: 1) Definicje nawi▒zuj▒ce do tradycji behawioralnej lub uczenia siΩ; 2) Definicje nawi▒zuj▒ce do koncepcji socjologicznej, w kt≤rej k│adzie siΩ szczeg≤lny nacisk na stosunek nosiciela postawy do jej przedmiotu; 3) Definicje nawi▒zuj▒ce do teorii poznawczych w psychologii.

Wed│ug behawioryst≤w postawy "s▒ to pewnego rodzaju dyspozycje do zachowania siΩ w okre╢lony spos≤b". Zdaniem zwolennik≤w teorii socjologicznej "postawa to okre╢lony, wzglΩdnie trwa│y stosunek emocjonalny lub oceniaj▒cy do przedmiotu lub dyspozycja do wystΩpowania takiego stosunku, wyra┐aj▒ca siΩ w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych". Psychologia poznawcza definiuje postawΩ jako "wzglΩdnie trwa│e elementy, procesy poznawcze, emocjonalne i tendencje do zachowa±, w kt≤rych wyra┐a siΩ okre╢lony stosunek do danego przedmiotu".
Na postawΩ sk│adaj▒ siΩ trzy elementy:
-elementy poznawcze
-tendencje do zachowania
-stosunek emocjonalny
Tworz▒ one zachowanie wobec przedmiotu postawy.

Postawa jako struktura posiada takie wymiary jak: znak oraz si│Ω. Zar≤wno znak postawy jak i jej si│a mog▒ dotyczyµ wszystkich trzech, przedstawionych wy┐ej element≤w.

Znak postawy mo┐emy przedstawiµ jako okre╢lony stosunek postawy do jej przedmiotu i mo┐e mieµ charakter pozytywny (+), neutralny (0) lub negatywny (-). Przyk│adem mo┐e byµ tutaj stanowisko wobec kwestii legalizacji ma│┐e±stw homoseksualnych. Stwierdzenie, "Zgadzam siΩ na legalizacjΩ zwi▒zk≤w homoseksualnych", jest postaw▒ pozytywn▒, natomiast zdanie " Absolutnie jestem przeciwny legalizacji zwi▒zk≤w homoseksualnych", pokazuje nam postawΩ negatywn▒ wobec tego problemu.

Si│Ω postawy mo┐emy zdefiniowaµ jako okre╢lone natΩ┐enie postawy do jej przedmiotu. I tak np. jedna osoba mo┐e nie lubiµ danej osoby, podczas gdy inna mo┐e jej wrΩcz nienawidziµ. Niekt≤rzy psychologowie wyr≤┐niaj▒ jeszcze takie, inne wymiary postaw jak: tre╢µ przedmiotowa, zakres postawy, z│o┐ono╢µ postawy, jej zwarto╢µ.

Nasuwa siΩ pytanie czy ludzie zawsze postΩpuj▒ zgodnie z w│asnymi postawami. Jak wynika z bada± R. W. Perry'ego, D. F. Gillespie'ego i R. E. Lotza, zwi▒zek miΩdzy postaw▒ a zachowaniem zachodzi w≤wczas, gdy postawa jest "centralna", a wiΩc jej przedmiot wybija siΩ w ╢wiadomo╢ci jednostki, oraz gdy jest ona "nasycona", tzn. bezpo╢rednia informacja o przedmiocie wywo│uje zmagazynowane w pamiΩci inne informacje na jego temat.

Gdy mamy na my╢li zmianΩ lub kszta│towanie postaw, to g│≤wnie chodzi o zmianΩ lub ukszta│towanie si│y postawy i jej znaku. Te dwie wielko╢ci mo┐na modyfikowaµ r≤wnie┐ osobno.

H. C. Kelman zwraca uwagΩ, na istnienie trzech r≤┐nych proces≤w zmian postaw r≤┐ni▒cych siΩ stopniem g│Ωboko╢ci tych┐e zmian.

Procesy te to: uleganie, identyfikacja oraz internalizacja.

Uleganie jest to zmiana postawy jednostki akceptuj▒cej jaki╢ wp│yw, w nadziei wywo│ania pozytywnej reakcji innej osoby czy grupy, w celu uzyskania okre╢lonej nagrody lub unikniΩcia kary.

Proces identyfikacji dokonuje siΩ w≤wczas, gdy jednostka przyjmuje dany wp│yw, poniewa┐ chce uzyskaµ lub utrzymaµ satysfakcjonuj▒cy zwi▒zek z inn▒ jednostk▒ lub grup▒, a przyjΩta postawa jest elementem tego┐ po┐▒danego zwi▒zku.

Internalizacja jest to akceptacja jakiego╢ wp│ywu, kt≤rego tre╢µ jest nagradzaj▒ca, a to, dlatego ┐e jest on zgodny z systemem warto╢ci jednostki.

Wielu psycholog≤w s▒dzi, ┐e kszta│towanie ludzkich postaw jak i zmiany w nich, dokonuj▒ siΩ pod wp│ywem ca│ego szeregu czynnik≤w spo│ecznych, a tylko w nieznacznym stopniu s▒ one nastΩpstwem okre╢lonych proces≤w naturalnych czy wewnΩtrznych.

Wp│yw czynnik≤w spo│ecznych na zmiany postaw bada siΩ na r≤┐nym poziomie og≤lno╢ci:
-Badania opinii publicznej, dotycz▒ wykrywania zwi▒zku pomiΩdzy zmianami ludzkich postaw, a zaistnieniem pewnych wydarze±, zwykle o charakterze spo│ecznym.
-Badania por≤wnawcze (miΩdzykulturowe), dotycz▒ okre╢lenia r≤┐nic w postawach ludzi ┐yj▒cych w r≤┐nych kulturach. Na tej podstawie pr≤buje siΩ wnioskowaµ, jakie czynniki mog│yby wp│yn▒µ na wykrystalizowanie siΩ okre╢lonych postaw.
-Podej╢cie eksperymentalne - badacz kontroluj▒cy ca│▒ sytuacjΩ stara siΩ stwierdziµ jak dany czynnik (czynniki) wp│ywa na proces kszta│towania siΩ, lub zmiany postaw.
Du┐y wp│yw na procesy kszta│towania siΩ i zmiany postaw, ma teoria komunikacji masowej. W swojej najprostszej postaci, sk│ada siΩ ona z czterech element≤w:

nadawca -> przekaz -> kana│ -> odbiorca.

Chcia│bym teraz przedstawiµ wp│yw element≤w, przedstawionego wy┐ej schematu, oraz ich cech na proces kszta│towania i zmiany postaw.

Pierwszym ogniwem jest tutaj nadawca, kt≤rego cechy mog▒ determinowaµ proces zmiany postawy. W normalnych warunkach mo┐emy wyr≤┐niµ takich nadawc≤w jak: rodzice, grupy r≤wie╢nicze, nauczyciele i ╢rodki masowego przekazu.

A. Rodzice s▒ specyficznymi nadawcami, z kt≤rymi m│ody cz│owiek ma pierwszy kontakt. S▒ oni pierwszymi lud╝mi kszta│tuj▒cymi postawy dziecka, kt≤re czΩsto utrzymuj▒ siΩ do ko±ca ┐ycia jednostki. Zwi▒zek pomiΩdzy postawami rodzic≤w, a ich dzieci udowodni│ w swoich badaniach S. Nowak, kt≤ry bada│ system postaw i warto╢ci uczni≤w szk≤│ ╢rednich w Kielcach i Warszawie. Sprawdza│ on r≤wnie┐ te same systemy postaw i warto╢ci u ich rodzic≤w.

Na pytanie: "Czy s▒dzisz, ┐e przeciΩtny cz│owiek powinien: a) wykonywaµ tylko to, co do niego nale┐y, gdy┐ i tak nie ma wp│ywu na sprawy spo│eczne; b) anga┐owaµ siΩ w bardziej og≤lne sprawy spo│eczne i w│▒czaµ siΩ w ich ulepszanie wszΩdzie tam, gdzie widzi tego potrzebΩ", w Kielcach wersjΩ (a) wybra│o 11 % rodzic≤w i 12 % m│odzie┐y; w Warszawie - 13 % rodzic≤w i 15 % uczni≤w. Odpowied╝ (b), w Kielcach, wybra│o 82 % m│odzie┐y i 82 % rodzic≤w, za╢ w Warszawie 75 % m│odzie┐y i 80 % rodzic≤w.

Na postawy potomstwa, opr≤cz ╢wiatopogl▒du rodzic≤w, ma wp│yw r≤wnie┐ spos≤b wychowania. Dowiedziono, ┐e dzieci poddawane czΩstemu karaniu s▒ bardziej sk│onne do surowego karania ludzi za przewinienia, ni┐ ludzie wychowywani │agodnie. Ilustruje to poni┐sza tabela.

Ch│opca nale┐y ukaraµ:	Wychowywani surowo (%):	Wychowywani │agodnie (%):
1. Zbiµ	18	5
2. Skrzyczeµ	12	8
3. Odm≤wiµ przyjemno╢ci	25	27
4. Wyt│umaczyµ	46	59

Twierdzi siΩ, ┐e postawy ukszta│towane w domu rodzinnym s▒ ma│o podatne na zmiany. Wp│yw na ukszta│towanie tak trwa│ych przekona± maj▒ takie czynniki jak: pe│na zale┐no╢µ ma│ego dziecka od rodzic≤w, regulacja informacji dochodz▒cej do dziecka, dokonywana przez rodzic≤w, nagrody i kary stosowane przez rodzic≤w, wystΩpowanie pozytywnych zwi▒zk≤w uczuciowych, rola rodzic≤w jako jedynego modelu zachowania dla dziecka.

B. Przeprowadzone badania dowiod│y, i┐ istotny wp│yw na postawy swoich cz│onk≤w, maj▒ grupy r≤wie╢nicze. Eksperymenty w tym zakresie przeprowadzi│ m.in. T. M. Newcomb, kt≤ry w latach trzydziestych ubieg│ego wieku, na przestrzeni czterech lat bada│ jak zmieniaj▒ siΩ w czasie pobytu w college'u, postawy studentek, wobec spraw spo│ecznych, politycznych i ekonomicznych.

Owy college by│ uczelni▒ prywatn▒, by│ te┐ wzglΩdnie izolowany od ╢rodowiska zewnΩtrznego, gdy┐ znajdowa│ siΩ do╢µ daleko od miasta i by│ samowystarczalny w zakresie us│ug. Podczas swych bada± Newcomb stwierdzi│, ┐e studentki silnie zwi▒zane z grup▒ r≤wie╢nicz▒ zmieni│y swoje pogl▒dy od konserwatywnych po liberalne, natomiast te dziewczΩta, kt≤re by│y nadal silnie zwi▒zane z domem rodzinnym pozosta│y przy swoich konserwatywnych postawach. Stwierdzono r≤wnie┐, i┐ postawy ukszta│towane przez grupy r≤wie╢nicze, s▒ bardzo trwa│e i utrzymywa│y siΩ u liberalnych absolwentek collegeu nawet po 25 latach od jego uko±czenia.

C. Badania maj▒ce na celu ukazanie wp│ywu nauczyciela na postawy uczni≤w przeprowadzili M. Wosi±ski i E. Namieci±ska. Eksperyment by│ przeprowadzony w drugiej klasie szko│y podstawowej. Wcze╢niej zbadano tΩ klasΩ socjometrycznie, co wykaza│o, ┐e trzyna╢cioro dzieci mia│o status socjometryczny poni┐ej przeciΩtnego, dwoje uzyska│o status niski (dzieci izolowane), za╢ piΩcioro okaza│o siΩ dzieµmi odrzuconymi.

Nauczyciel da│ mo┐liwo╢µ wykazania siΩ, podczas pe│nienia dy┐ur≤w, dzieciom izolowanym i odrzuconym, a nastΩpnie wsp≤lnie z klas▒ ocenia│ wyniki aktywno╢ci tych uczni≤w. Okaza│o siΩ, ┐e status dzieci izolowanych podwy┐szy│ siΩ - wykaza│y siΩ one pozytywnie, za╢ dzieci odrzucone zosta│y jeszcze bardziej "zepchniΩte" na margines klasy. W toku swej dzia│alno╢ci wykaza│y siΩ one negatywnie.

Wynika z tego, ┐e r≤wnie┐ nauczyciele s▒ w pewnych sytuacjach, nadawcami kszta│tuj▒cymi i zmieniaj▒cymi postawy swoich wychowank≤w.

D. Obecnie w dobie, Internetu, masmedia sta│y siΩ znacz▒cym czynnikiem kszta│towania ludzkich postaw. Dawno zosta│o udowodnione, ┐e telewizja, Internet, radio, a w mniejszym zakresie r≤wnie┐ prasa maj▒ wp│yw na nasze przekonania. Najlepiej mo┐na to zaobserwowaµ na przyk│adach negatywnych, kiedy to po obejrzeniu film≤w zawieraj▒cych przemoc, wzrasta│ poziom agresji u telewidz≤w.

Bardzo du┐y wp│yw na skuteczno╢µ przekazu, maj▒ r≤wnie┐ - opr≤cz rodzaju nadawcy - jego cechy, szczeg≤lnie za╢ wiarygodno╢µ. NadawcΩ uznaje siΩ za wiarygodnego, w≤wczas, gdy wedle odbiorcy przekazu, jest on kompetentny w danej sprawie. Nadawca musi posiadaµ umiejΩtno╢µ przekazywania, tre╢ci przekazu, u┐ywaj▒c odpowiedniego, specjalistycznego jΩzyka. Na wiarygodno╢µ nadawcy wp│ywaj▒ tak┐e jego intencje. S▒ one pozytywnie oceniane przez odbiorcΩ, gdy spostrzega on, ┐e nadawca chce mu przyj╢µ z pomoc▒, a nie uzyskaµ jakie╢ korzy╢ci dla samego siebie. Pod wp│ywem wiarygodnego nadawcy, odbiorca jest w stanie zmieniµ swe postawy, natomiast argumenty nadawcy niewiarygodnego, mog▒ przyczyniµ siΩ do wzmocnienia dotychczasowej postawy odbiorcy. Jest to tzw. efekt bumerangowy. Zosta│o udowodnione, ┐e je┐eli nadawcy niewiarygodnemu uda siΩ zmieniµ postawy odbiorcy to taka zmiana jest silniejsza, ni┐by by│a spowodowana przez nadawcΩ wiarygodnego.


Drugim ogniwem w │a±cuchu teorii komunikacji masowej jest przekaz. Przyjrzyjmy siΩ uwa┐niej, jakie cechy przekazu wp│ywaj▒ na przyswajanie obcych postaw.

Bardziej skutecznym przekazem jest argument zawieraj▒cy wniosek, ni┐ argument, kt≤ry go nie zawiera. Wynika to z tego, i┐ ludzie, ┐yj▒cy w ci▒g│ym po╢piechu, nie maj▒ czasu na analizΩ informacji i szybciej przyswajaj▒ czyste wnioski.

Du┐y wp│yw na wyb≤r argumentacji jednostronnej lub dwustronnej, ma stopie± wykszta│cenia i pierwotnej postawy odbiorc≤w. Gdy mamy do czynienia z odbiorcami o wykszta│ceniu ╢rednim b▒d╝ podstawowym, a ich postawy s▒ pozytywne wobec sugestii zawartych w przekazie, w≤wczas skuteczniejszy jest przekaz jednostronny. Je┐eli odbiorcami naszego przekazu s▒ osoby o wykszta│ceniu wy┐szym, a postawy pierwotne wobec naszych sugestii s▒ negatywne to bardziej skuteczne bΩdzie zastosowanie argumentacji dwustronnej. Udowodniono r≤wnie┐, ┐e przekaz dwustronny "uodparnia" odbiorc≤w na kontrpropagandΩ.

Przekaz podany w pierwszej kolejno╢ci bardziej wp│ywa na postawy odbiorcy, gdy sprawa, kt≤rej ≤w argument dotyczy nie jest mu znana. Natomiast, gdy odbiorca jest obeznany z problemem, to w≤wczas bardziej skuteczny jest argument prezentowany w dalszej kolejno╢ci. Gdy bierzemy pod uwagΩ wp│yw argument≤w uczuciowych na postawy odbiorc≤w, to musimy wiedzieµ o korelacji pomiΩdzy poziomem lΩku i hipochondri▒, a przekazem uczuciowym. Osoby charakteryzuj▒ce siΩ du┐ym poziomem lΩku s▒ bardziej podatne na przekazy o ╢rednim lub ma│ym natΩ┐eniu emocjonalnym, natomiast ludzie o niskim stopniu lΩku, s▒ bardziej wra┐liwi na przekazy o du┐ej uczuciowo╢ci. Ocena wiarygodno╢ci nadawcy, materia│≤w wywo│uj▒cych lΩk, zale┐y od poziomu lΩku odbiorcy. OdbiorcΩ mo┐na uodporniµ na przekazy emocjonalne, podaj▒c mu wcze╢niej argumenty racjonalne o przedmiocie w stosunku, do kt≤rego chcemy wytworzyµ u niego okre╢lon▒ postawΩ. Tylko niewielki procent odbiorc≤w, preferuje argumenty emocjonalne b▒d╝ racjonalne. Na wyb≤r argument≤w racjonalnych maja wp│yw takie czynniki jak wysoki poziom wykszta│cenia, poszukiwanie informacji o przedmiocie postawy, dominacja i tolerancja.


Ostatnim elementem, maj▒cym wp│yw na kszta│towanie i zmianΩ postaw, jest odbiorca. Procesy zachodz▒ce u odbiorcy jak i jego cechy, maj▒ wp│yw na efekt zabieg≤w, kt≤rych celem jest zmiana postawy. Gdy odbiorca otrzymuje jaki╢ przekaz, to w≤wczas pojawia siΩ u niego dysonans poznawczy (stan wewnΩtrznego napiΩcia, spowodowany niezgodno╢ci▒ aktualnej postawy z nowym elementem poznawczym), kt≤ry mo┐e zostaµ zredukowany poprzez zmianΩ postawy. Aktywne odbieranie przekazu, wywiera wiΩkszy wp│yw na zmianΩ postaw u odbiorcy ni┐ bierny odbi≤r informacji. Cechy osobowo╢ci odbiorcy, kt≤re maja wp│yw na, nie odporno╢µ na nowe argumenty to: podatno╢µ na perswazjΩ, kt≤ra │▒czy siΩ z innymi cechami osobowo╢ci takimi jak poczucie nieadekwatno╢ci spo│ecznej, zale┐no╢µ od sygna│≤w pochodz▒cych z zewn▒trz; poczucie umiejscowienia kontroli, poziom samooceny. R≤wnie┐ wychowanie ma wp│yw, na wykszta│cenie siΩ podatno╢ci na perswazjΩ. Osoby bΩd▒ce pod siln▒ kontrol▒ rodzicielsk▒, od kt≤rych wymagano pos│usze±stwa i kt≤re by│y akceptowane przez rodzic≤w wykazuj▒ podatno╢µ na perswazjΩ w znacznie wiΩkszym stopniu ni┐ osoby, wobec kt≤rych stosowano inne metody wychowawcze. Wp│yw na stopie± ulegania innym, maj▒ r≤wnie┐ takie czynniki determinowane genetycznie jak inteligencja i ekstrawersja - introwersja.

Ko±cz▒c ten artyku│, pragnΩ przytoczyµ kilka teorii dotycz▒cych kszta│towania siΩ i zmiany postaw. Wywodz▒ siΩ one z okre╢lonych teorii psychologicznych.

Teoria oparta na psychologii uczenia siΩ uwa┐a, ┐e postawy mo┐na kszta│towaµ i zmieniaµ, stosuj▒c nagrody i kary o charakterze spo│ecznym.

Koncepcja wywodz▒ca siΩ z teorii poznawczych dowodzi, ┐e kszta│towanie i zmiana postawy polega na przekazywaniu informacji dotycz▒cych przedmiotu postawy, na oddzia│ywaniu na uczucia lub na prowadzeniu do zmian w zachowaniu. Ka┐da ww. zmiana prowadzi do zmian w innych elementach postawy.

Psychologia g│Ωbi, stoi na stanowisku, ┐e postawy pe│ni▒ funkcje symptom≤w broni▒cych ego. Dlatego te┐ postawy mo┐na zmieniaµ stosuj▒c przyzwalaj▒ce katharsis, czy te┐ bezpo╢redni▒ interpretacjΩ. DziΩki tym metod▒ mo┐na wykryµ w jednostce, istnienie wewnΩtrznych konflikt≤w, u╢wiadomiµ je jej, a nastΩpnie zmieniµ postawy bΩd▒ce ich symptomami.


Jak widaµ temat, choµ opisany pobie┐nie, objΩto╢ciowo jest do╢µ obszerny. Mam nadziejΩ, ┐e te podstawowe informacje sprawi▒, i┐ Czytelnicy bardziej zrozumiej▒ swoje w│asne postΩpowanie, jak i postΩpowanie innych ludzi, co przyczyni siΩ do podniesienia jako╢ci ich ┐ycia.

Zainteresowanych t▒ tematyk▒ odsy│am do literatury fachowej. Polecam szczeg≤lnie:
Eliot Aronson; "Cz│owiek - istota spo│eczna"
Stanis│aw Mika; "Psychologia Spo│eczna"


Tw≤j tekst pechowo nie za│apa│ siΩ w zesz│ym miesi▒cu, ale teraz to naprawili╢my. Jestem pe│en podziwu dla trudu jaki sobie zada│e╢. Cholera, to siΩ nadaje na akademickie opracowanie. ªwietna robota.
IAO