|
 |
||||
| Temat
miesiąca
Spis artykułów Archiwum Kontakty Informacje Strona główna Poczta do redakcji
|
|
3. HEŁM.Hełm stał się niemalże niezbędną częścią herbu dopiero w XIV w. Podobnie jak tarcza, hełm nie ma ściśle określonej formy, ale jednak kształt jego ma dość istotne znaczenie - bowiem na podstawie jego wyglądu można określić epokę, z której pochodzi. W heraldyce zachodnioeuropejskiej, a za jej przykładem także w polskiej, powszechnie kładzie się na tarczę tzw. hełm prętowy. Stosowanie hełmów w heraldyce zachodnioeuropejskiej w pierwszym okresie nie podlegało żadnym regułom. Dopiero później zaczęto umieszczać go pośrodku nad tarczą w pozycji na wprost (en face). Dalszy rozwój reguł heraldycznych spowodował, iż szybko stał się ze zwykłej ozdoby oznaką godności. Znawca heraldyki zachodniej bez większego trudu określi na podstawie wyglądu hełmu, jego barwy (złotą, srebrną bądź stalową) tytuł i pozycję właściciela. W nieco późniejszym okresie w celu bardziej precyzyjnego określenia godności posiadacza herbu wprowadzono korony rangowe. W heraldyce polskiej hełm jest niezbędnym i ważnym elementem w każdym herbie. Nie ma on natomiast takiego znaczenia, dla heraldyki zachodniej. W zasadzie hełm, podobnie jak i tarcza, powinny odpowiadać epoce, z której pochodzi herb. A już wręcz koniecznym jest, by hełm i tarcza były z tej samej epoki. Hełm powinien mieć od 1/2 do 2/3 rozmiarów wielkości tarczy. 4. KLEJNOT.Najważniejszym elementem herbu, zaraz po godle i barwach, jest klejnot. Bardzo często w potocznym rozumieniu godło i klejnot utożsamiano z sobą, przyjęto bowiem powszechnie nazywać herb klejnotem szlacheckim. Warto zatem podkreślić, że godło i klejnot nie są synonimami, a dwoma różnymi elementami herbu (choć zdarzają się klejnoty będące powtórzeniem godła tzw. klejnoty tautologiczne, ale o tym później). Geneza klejnotu jest nieco późniejsza niż godła. Klejnot zaczęto stosować na tarczy bojowej jako drugi (po godle) znak rozpoznawczy. Klejnot umieszczany był również na hełmie, co służyło nie tylko rozpoznawaniu rycerza, ale miało także odstraszać jego przeciwnika. Czynnikiem mającym wpływ na popularyzację klejnotu były bez wątpienia turnieje rycerskie. Klejnoty w heraldyce polskiej nie odegrały poważniejszej roli, głównie z braku turniejów. Stosowanie klejnotów w naszej heraldyce ustala się w XV wieku. Istnieją klejnoty będące powtórzeniem godła umieszczonego na tarczy zwane niekiedy klejnotami tautologicznymi, co jest specyfiką heraldyki polskiej. Są one umieszczane na tle pęku piór (pawich bądź strusich). Dawne godła tarczowe były umieszczane na hełmie, co jest przykładem tzw. młodszości genealogicznej herbu. Występują także klejnoty nie związane z godłem, ale nawiązujące bądź to do legend herbowych, bądź do legend rodowych oraz klejnoty o genezie wyłącznie dekoracyjnej - pawie bądź strusie pióra (najczęściej trzy lub pięć). 5. KORONA.Jednym z istotnych elementów polskiego herbu szlacheckiego jest korona. W przeciwieństwie do tarczy i hełmu ten element ma kształt ściśle ustalony. Pojawienie się korony w rysunkach herbów miało miejsce stosunkowo późno, bowiem dopiero w XV wieku. I tu dość istotna uwaga: nie należy mylić korony hełmowej z koroną rangową. Najliczniejsze typy koron rangowych występują w heraldyce francuskiej i angielskiej. Szczególnie skomplikowane zasady panują w heraldyce angielskiej ze względu na wieloszczeblową hierarchię feudalną. W heraldyce polskiej stosuje się wiele rodzajów koron rangowych. Występuje korona królewska o barwie złotej, początkowo, w okresie ostatnich Piastów i Jagiellonów otwarta, później (ok. XVI wieku) zamknięta (z podwójnym kabłąkiem) zakończona krzyżem. Jest też korona książęca - tzw. mitra, jeśli tytuł nadany był przez papieża lub cesarza. Inni książęta używali korony podobnej do korony królewskiej, ale otwartej, z 5 fleuronami sterczącymi w kształcie kwiatów. Korona hrabiowska posiada 9 pałek zakończonych perłami. Inna z koron - baronowska ma 7 pałek zakończonych perłami. Inna, bardzo rzadko używana ze względu na stosowanie hełmu z klejnotem, korona szlachecka zawiera 5 pałek lub 3 liście winne i 2 perły. Oprócz wyżej wymienionych koron rangowych spotyka się w heraldyce polskiej koronę margrabiowską (3 liście i 2 perły potrójne). Ten typ łudząco jest podobny jest korony szlacheckiej i bywa powodem licznych nieporozumień, a także uzurpacji. Używane są także korony: wice hrabiowska i barona napoleońskiego. Zgodnie z zasadami, korona rangowa umieszczana jest nad tarczą z pominięciem hełmu i klejnotu. Godzi się tu także wspomnieć o innych zwieńczeniach herbu. W heraldyce papieskiej (kościelnej) duchowni nad tarczą herbową kładą zamiast hełmu z koroną kapelusz. Oznaką godności jest kolor kapelusza, ilość oraz barwa chwostów (fiocci) i tak m.in.: kardynałowie mają kapelusz czerwony z 15 chwostami, arcybiskupi - kapelusz zielony z 10 chwostami, biskupi - kapelusz zielony z 6 chwostami, prałaci papiescy - kapelusz fioletowy z 10 do 13 czarnymi lub fioletowymi chwostami. Aleksander M. Kuźmin
Historia | Poglądy | Wywiady
| Heraldyka | Religia i polityka
| Polska daleka i bliska
|
Data publikacji
|
|
|
||||
|
|
|
