|
 |
||||
| Temat
miesiąca
Spis artykułów Archiwum Kontakty Informacje Strona główna Poczta do redakcji
|
|
Przystępując do omówienia genezy herbu, chciałbym tytułem wstępu podać kilka uwag dotyczących samej heraldyki. Otóż heraldyką nazywamy naukę pomocniczą historii zajmującą się herbami. Heraldyka dzieli się na dwa zasadnicze działy:
Zbędnym wydaje się przekonywanie PT Czytelników o ważności i znaczeniu heraldyki dla badań historyków nad stosunkami społecznymi w wiekach przeszłych. Przejdźmy teraz do samego herbu. Skąd wzięła się nazwa - herb? Jak doszło do powstania herbu? Słowo herb przejęte zostało z języka czeskiego gdzie pierwotne jego brzmienie erb miało podwójne znaczenie - "dziedzictwo" lub "uzbrojenie". Do języka czeskiego natomiast zostało przejęte z języka niemieckiego, gdzie pierwotne jego brzmienie Erbe oznacza "dziedzictwo". Nieco inny jest źródłosłów herbu w językach Europy Zachodniej. Tam o identyfikacyjnej funkcji herbu i jego genezie świadczy nazwa związana z uzbrojeniem: arma, arms (coat ofarms), armoires, Wappen (co dawniej w języku niemieckim miało to samo znaczenie co Waffen). Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że sam herb wywodzi się ze znaków własnościowych i bojowych. W heraldyce istnieją dwie zasadnicze hipotezy dotyczące pochodzenia herbu. Pierwsza, starsza, skłania się do zdania, iż herby pochodzą od znaków własnościowych i poprzez takowe przeszły na znaki bojowe. Druga, nowsza, wywodzi herby od znaków wojskowych lub inaczej mówiąc - od znaków bojowo-rozpoznawczych, nie wyklucza jednak udziału znaków własnościowych w rozwoju herbu. Za teorią o wojskowym pochodzeniu herbu przemawia fakt zmian, jakie zaszły na polach walki w XII wieku wraz z pojawieniem się ciężkiej jazdy. Rycerze zakuci w zbroję, z głową okrytą hełmem, z przyłbicą szczelnie zakrywającą twarz - stawali się bliźniaczo do siebie podobni. Utrudniało to w znacznym stopniu rozpoznawanie pojedynczych rycerzy, a nawet całych oddziałów. Sytuacja taka wymusiła umieszczanie znaków identyfikujących, początkowo noszonych na żerdziach przed oddziałem, potem przeniesionych na proporce i chorągwie. W wyniku ewolucji rynsztunku bojowego znaki z chorągwi i proporców umieszczano również na tarczach i hełmach. Dalszy rozwój uzbrojenia, a zwłaszcza zastosowanie dużych rozmiarów tarcz, sprawił, że uznano je za najdogodniejsze miejsce do umieszczania nań godeł. Nie jest możliwe podanie dokładnej daty powstania herbu. Proces ten odbywał się stopniowo i - jak już wyżej wspomniałem - z dużą dozą prawdopodobieństwa można przypuszczać, że większość znaków bojowo-rozpoznawczych dała początek rysunkom herbów. Pamiętać jednak należy, że w każdym ze średniowiecznych krajów stan rycerski rozwijał się inaczej. Różne warunki ekonomiczne, kulturowe, a także społeczne wpłynęły odmiennie na powstanie, a następnie ewolucję również tej dziedziny kultury rycerskiej, jaką jest heraldyka. Pierwsze znaki cechowała pełna dowolność i naiwność rysunku, nie ujętego jeszcze w żadne reguły i prawidła. Przełomowy okres dla powstania herbu to okres wojen krzyżowych (XII w.), które spowodowały zetknięcie się rycerstwa europejskiego z wojownikami świata Orientu. Miało to ogromny wpływ na wygląd godeł. Z kolei wpływ na wykształcenie się reguł i ściśle określonych zasad heraldycznych miały turnieje rycerskie. Organizacja turniejów rycerskich, tak bardzo popularna w krajach Europy Zachodniej, w Polsce, pomimo kilku prób przeprowadzonych przez Władysława Jagiełłę, nie przyjęła się. I w tym między innymi należy upatrywać przyczyn tak diametralnych różnic w heraldyce zachodniej w stosunku do heraldyki polskiej. W trakcie organizacji turniejów rycerskich powoływano specjalnych urzędników - heroldów, do zadań których należało anonsowanie wstępujących w szranki rycerzy poprzez dokładne opisywanie ich znaków - herbów. W ten sposób heroldowie stopniowo wprowadzają ściśle określone reguły i zasady opisywania herbu, których rysunek staje się coraz bardziej klarowny i jednoznaczny. Okres od XI do XII wieku należy przyjąć jako okres powstawania i kształtowania się herbu w Europie Zachodniej. W Polsce powyższą datację należy przesunąć o około 100 lat później. Aleksander M. Kuźmin
Historia | Poglądy | Wywiady
| Heraldyka | Religia i polityka
| Polska daleka i bliska
|
Data publikacji
|
|
|
||||
|
|
|
