Nielegalnemu wspomaganiu nie po╢wiΩca siΩ r≤wnie┐ nale┐nej uwagi naukowej. Trudno badaµ to, co jest skrzΩtnie ukrywane a r≤wnocze╢nie grozi ryzykiem "zabrudzenia siΩ" nieetycznym problemem (czasem wrΩcz pom≤wieniami o prodopingowe pogl▒dy). Wyniki bada± mog▒ r≤wnie┐, wbrew oczekiwaniom ich autor≤w, przyczyniaµ siΩ do optymalizacji metod stosowania "koksu" lub obalaµ wygodne i rozpowszechniane dot▒d mity.

     Ze smutkiem nale┐y przyznaµ, i┐ stosowanie nielegalnych substancji wspomagaj▒cych wydaje siΩ obecnie (a tak┐e zapewne w przysz│o╢ci) praktycznie nie do wyeliminowania z ┐ycia sportowego. W istocie te w│a╢nie zwi▒zki (czy nam siΩ to podoba, czy nie), odpowiednio dozowane, umo┐liwiaj▒ zwiΩkszenie mo┐liwo╢ci psychofizycznych ustroju i polepszenie wyniku sportowego. Pewno╢ci tej nie daje stosowanie dozwolonych ╢rodk≤w wspomagaj▒cych. W perspektywie jest jeszcze doping genetyczny.

     PostΩpowanie s│u┐b antydopingowych - choµ mo┐e i pe│ne dobrej woli (szczeg≤lnie na ni┐szych szczeblach) - sprawia czasem wra┐enie, ┐e nie radz▒ one sobie z problemem i z r≤┐nego rodzaju powa┐nymi naciskami. Momentami wydaje siΩ, ┐e stoj▒ jedynie p≤│ kroku za ╢rodowiskiem zainteresowanym w stosowaniu nielegalnego wspomagania. Ich aktywno╢µ sprawia niekiedy wra┐enie pozorowanej.

     Nic te┐ dziwnego, ┐e w niekt≤rych krajach (i dyscyplinach sportowych) w problem dopingu bezpo╢rednio anga┐uj▒ siΩ ju┐ prokuratura, policja, celnicy (Tour de France). Gin▒ wyniki bada± (vide afera w laboratorium w Acquacetosa) lub nie dopuszcza siΩ do ich ujawnienia, gdy s▒ pozytywne, stosuje niejasne kryteria dyskwalifikacyjne, zmniejsza kary na grzywny. Np. Niemiecka Federacja Lekkoatletyczna (DLV) zawiesi│a sankcje wobec by│ego mistrza olimpijskiego Dietera Baumanna, podejrzanego o stosowanie ╢rodk≤w dopinguj▒cych. Zawodnik ten, mistrz olimpijski z Barcelony w biegu na 5000 m, zosta│ zdyskwalifikowany w listopadzie ubieg│ego roku po analizach moczu, kt≤re wykaza│y obecno╢µ nandrolonu. Twierdzi│, ┐e nigdy anabolik≤w nie stosowa│, a wysoki poziom tego hormonu t│umaczy│ tym, ┐e kto╢ doda│ zabronion▒ substancjΩ do jego pasty do zΩb≤w. Gdyby DLV uzna│o tego sportowca winnym, 35-letniemu zawodnikowi grozi│aby dwuletnia dyskwalifikacja, co jest r≤wnoznaczne z ko±cem kariery.

     W tej klasycznej sprawie nowo╢ci▒ jest jedynie pasta do zΩb≤w. Afera ta (w istocie dotycz▒ca w r≤wnym stopniu dzia│aczy sportowych) pokazuje jak ca│e ╢rodowisko sportowe jest zainteresowane maskowaniem dopingu i w gruncie rzeczy pogardza opini▒ publiczn▒. Przyczyny zawieszenia sankcji nie zosta│y dok│adnie wyja╢nione. Nie chcia│o siΩ nawet (t│umacz▒c wpadkΩ) poradziµ lekarza, by dowiedzieµ siΩ, ┐e anadrolon jest anabolikiem, kt≤ry - aby dzia│a│ - musi byµ podawany domiΩ╢niowo i nawet gdyby wspomniany zawodnik co godzinΩ p│uka│ nim jamΩ ustn▒ (myj▒c zΩby) nie uzyska wystarczaj▒co wysokiego stΩ┐enia w organizmie. Pr≤by podawania tego hormonu doustnie nie zmieniaj▒ idiotycznych cech pomys│u z past▒ do zΩb≤w.

     Warto r≤wnie┐ przypomnieµ "polski ╢lad" nandrolonu (sk▒din▒d warto╢ciowego preparatu androgenno-anabolicznego) i ... zΩb≤w. Swego czasu wykryto go u jednego z naszych biegaczy d│ugodystansowych (zaj▒│ wysokie miejsce w powa┐nych zawodach). Zawodnik ten nie przyznawa│ siΩ do stosowania nielegalnego wspomagania nandrolonem. Jak siΩ potem okaza│o, poda│ mu ten hormon lekarz stomatolog, by przy╢pieszyµ gojenie siΩ miejsca po usuniΩcia zΩba. Te┐ dobre. Wyniki kontroli antydopingowych w zaskakuj▒co ma│ej ilo╢ci s▒ pozytywne.

     Zastanawiaj▒ce, mimo ogromnego rozpowszechnienia dopingu, np. androgennego (w niekt≤rych dyscyplinach stosuj▒ go praktycznie wszyscy zawodnicy), odsetek pozytywnych wynik≤w kontroli antydopingowej przeprowadzanej na zawodach stale utrzymuje siΩ na tym samym mniej wiΩcej poziomie 2 - 4%, a w niekt≤rych latach wynosi│ oko│o 1%. Panuje zgodna opinia, i┐ jest to jedynie wierzcho│ek g≤ry lodowej. Rodzi siΩ wiΩc pytanie o skuteczno╢µ dzia│a± antydopingowych, czy nie s▒ po prostu bez sensu przy takim ma│ym stopniu wykrywalno╢ci. Gdyby jakiekolwiek postΩpowanie, np. w medycynie, mia│o tak nik│▒ efektywno╢µ, to uznane by│oby za bezwarto╢ciowe.

     R≤wnie┐ MKOL nie zdecydowa│ siΩ wydaµ 5 milion≤w dolar≤w na doko±czenie bada± nad testami wykrywaj▒cymi hormon wzrostu, ale 5 razy tyle przeznaczy│ na rozw≤j struktur administracyjnych walcz▒cych z dopingiem (wiele os≤b na pewno znajdzie solidny zarobek).

     Nale┐y mieµ ╢wiadomo╢µ, ┐e w pe│ni efektywna kontrola antydopingowa to obni┐enie wielu wynik≤w i uderzenie w sportowy biznes, za kt≤rym stoj▒ olbrzymie pieni▒dze. W Sydney oficjalnie podano o 11 przypadkach stwierdzenia dopingu (na oko│o 10 tysiΩcy startuj▒cych!). W gruncie rzeczy, przynajmniej teoretycznie, obecnie nietrudno ustaliµ taki harmonogram bada± antydopingowych zawodnik≤w przygotowuj▒cych siΩ, np. do olimpiady (a bΩd▒cych pochodn▒ procesu treningowego i biologicznego dzia│ania preparat≤w np. anabolicznych), kt≤ry konsekwentnie realizowany uniemo┐liwi ich efektywne stosowanie. Ale tego nie czyni siΩ.

     Niekt≤re stowarzyszenia sportowe nie zgadzaj▒ siΩ na kontrole np. krwi (bo jest to oczywi╢cie powa┐ne naruszenie zdrowia i wolno╢ci osobistej zawodnika), a niekt≤re dyscypliny nie podlegaj▒ w og≤le kontroli antydopingowej. Czasem organizacje sportowe po prostu nie akceptuj▒ wynik≤w kontroli antydopingowej i zawodnik zostaje uniewinniony. Tak by│o z lekkoatletk▒ Marlene Ottey, u kt≤rej stwierdzono obecno╢µ nandrolonu. Mocz pobrano w czasie mitingu lekkoatletycznego w Lucernie w lipcu 1999 r. Komisja arbitra┐owa IAAF uniewinni│a jamajsk▒ sprinterkΩ, poniewa┐ uzna│a, ┐e ... brakuje dowod≤w stosowania "koksu". Jest oczywiste, i┐ ka┐da wielka impreza sportowa (szczeg≤lnie olimpiada) musi odbywaµ siΩ z udzia│em gwiazd sportowych, kt≤re zapewniaj▒ dochody organizator≤w. St▒d te┐ przedolimpijskie masowe u│askawienia, np. Linford Christie, Xavier Sotomayor i inni. Nagminne staj▒ siΩ r≤┐nej formy nacisku (i z r≤┐nych stron - tak┐e zwi▒zanych z w│adz▒ i polityk▒) na pracownik≤w odpowiedzialnych za badania. By nie byµ go│os│ownym zacytujΩ fragment reporta┐u Romana Graczyka z "Rzeczypospolitej", najlepiej obrazuj▒cego tragiczn▒ w istocie rzeczywisto╢µ, w tym wypadku dotycz▒c▒ pi│ki no┐nej (z "ery" trenera W≤jcika). Procesu s▒dowego oczywi╢cie nie by│o. "Na zgrupowaniu kadry pojawili siΩ przedstawiciele Laboratorium Kontroli Dopingu Instytutu Sportu. Wszyscy polscy sportowcy, kt≤rzy wyje┐d┐ali na igrzyska byli poddani kontroli antydopingowej. Pr≤bki moczu pobrano od 26 pi│karzy. "(...) u trzech zawodnik≤w: Aleksandra K│aka, Dariusza Kose│y i Piotra ªwierczewskiego, poziom testosteronu mocno przekroczy│ dozwolon▒ normΩ. U czterech innych stwierdzono podwy┐szony poziom sterydu, ale w dopuszczalnych granicach. W takim przypadku przeprowadza siΩ w obecno╢ci zainteresowanych badanie pr≤bki B moczu, ┐eby potwierdziµ lub zaprzeczyµ wynikom pr≤bki A. Zainteresowani mog▒ nie korzystaµ z tego prawa, ale tym samym podpisuj▒ na siebie wyrok, bo zgadzaj▒ siΩ z tym, co wykry│y maszyny analizuj▒ce pierwsz▒ pr≤bkΩ. Trzej pi│karze i ich trenerzy stwierdzili, ┐e nie potrzeba badaµ pr≤bek B. W zamian zaproponowali, ┐eby laboratorium na nowo pobra│o i zbada│o mocz tej tr≤jki. Sta│o siΩ to 16 lipca. PKOL i PZPN milcz▒co wyrazi│y zgodΩ. Co ciekawe, badanie odby│o siΩ tylko na okoliczno╢µ wystΩpowania testosteronu. Nie zajmowano siΩ np. diuretykami. Wynik m≤g│ byµ tylko jeden - nie stwierdzono ╢lad≤w niedozwolonego testosteronu. U jednego z zawodnik≤w nie stwierdzono w og≤le wystΩpowania testosteronu, choµ tΩ substancjΩ produkuje w niewielkich ilo╢ciach ka┐dy zdrowy organizm. Laboranci zwa┐yli mocz. W jednym przypadku ciΩ┐ar w│a╢ciwy wyni≤s│ 1003, a w drugim 1006. Dwaj pi│karze sikali praktycznie wod▒. Kierownik laboratorium napisa│, ┐e te dwie pr≤bki moczu by│y wyra╝nie manipulowane. No ale testosteronu pi│karze w sobie nie mieli ..." Podanie takich fakt≤w do wiadomo╢ci opinii publicznej powinno wywo│aµ trzΩsienie ziemi. W ko±cu by│ to artyku│ o trenerze W≤jciku i jego roli w polskiej pi│ce no┐nej. Tymczasem nic takiego nie nast▒pi│o, nawet procesu s▒dowego nie by│o. Nic dziwnego, ┐e zawodnicy po wykryciu u nich nielegalnych substancji bez ╢ladu wstydu publicznie k│ami▒ (mo┐e podano testosteron w jedzeniu), a dodatkowo znajduj▒ mocne wsparcie ze strony dzia│aczy czy nawet lekarzy lub te┐ konsekwentnie wszystkiemu zaprzeczaj▒.

     Sportowcy przy│apani w czasie kariery na stosowaniu dopingu wypieraj▒ siΩ, a zapewne m≤wi▒ prawdΩ, gdy po jej zako±czeniu wzajemnie siΩ oskar┐aj▒ lub potwierdzaj▒ stosowanie nielegalnego wspomagania. Co ciekawe, w│a╢ciwie nie wywo│uje to ju┐ spo│ecznego ostracyzmu, choµ niby wszyscy chc▒, aby sport by│ usposobieniem najszlachetniejszych idea│≤w.

     Stosunek do problemu nielegalnego wspomagania jest zak│amany i tym samym g│Ωboko demoralizuj▒cy. Ka┐dy, kto jest bezpo╢rednio zwi▒zany z uzyskaniem sukcesu sportowego wie, ┐e "w tym temacie" nale┐y inaczej m≤wiµ (lub milczeµ), a inaczej postΩpowaµ. I tak trwa ju┐ latami. Zawodnicy, u kt≤rych stwierdza siΩ niedozwolone wspomaganie podnosz▒ wraz z dzia│aczami larum, ale ┐aden z nich nie poddaje siΩ natychmiast kompleksowym badaniom specjalistycznym, kt≤re mog│yby zweryfikowaµ rzeczywisto╢µ (niekt≤rzy sportowcy proponuj▒ badanie na wykrywaczu k│amstw!). W gruncie rzeczy "bra│ czy nie bra│" jest dla wsp≤│czesnej medycyny pytaniem, na kt≤re mo┐na w wielu przypadkach absolutnie jednoznacznie odpowiedzieµ przy zgodzie na badania np. w warunkach klinicznych (wykonanych odpowiednio wcze╢nie). Dotyczy to szczeg≤lnie anabolik≤w, kt≤re s▒ najczΩ╢ciej stosowane.

     Zak│amanie zwi▒zane ze stosowaniem nielegalnych ╢rodk≤w farmakologicznych jest ju┐ tak g│Ωbokie i utrwalone, i┐ doping farmakologiczny modyfikuj▒c nasze poczucie zdrowego rozs▒dku tworzy w│asn▒ rzeczywisto╢µ. Przyk│adem tego jest artyku│ ("Dotkn▒µ nieba") w jednym z numer≤w tygodnika "Wprost", w kt≤rym red. Dorota Romanowska pisze, i┐ "na astmΩ choruje miΩdzy innymi 11% narciarzy biegowych w Szwecji i 15% w Finlandii, co dziesi▒ty skandynawski │y┐wiarz figurowy, 17% fi±skich p│ywak≤w, 11% ameryka±skich pi│karzy, 20% brytyjskich p│etwonurk≤w oraz 7-26% lekkoatlet≤w w Stanach Zjednoczonych. Na letnich igrzyskach w Los Angeles u 11% sportowc≤w ameryka±skich wystΩpowa│y astmatyczne objawy. Tymczasem dru┐ynie USA przyznano 174 medale, z czego 41 cierpi▒cym na astmΩ. Ze zdrowych zawodnik≤w tylko co czwarty zdoby│ medal, z astmatyk≤w nagrodzono za╢ co drugiego." W Atlancie startowa│o 383 "astmatyk≤w", a w Sydney ju┐ 618 (!).

     M≤g│by siΩ wiΩc nieodparcie nasuwaµ wniosek, ┐e ta ciΩ┐ka choroba predysponuje do sukces≤w sportowych na najwy┐szym poziomie, lub ┐e wysi│ek fizyczny indukuj▒c reakcje astmatyczne (istnieje takie zjawisko) uskrzydla zawodnik≤w. A mo┐e astmatycy posiadaj▒ jakie╢ niezwyk│e cechy osobowo╢ci i lgn▒c do sportu olimpijskiego, mimo choroby, uzyskuj▒ zaskakuj▒co dobre rezultaty? W sporcie wyczynowym by│oby ich wiΩcej ni┐ w zdrowej populacji, w kt≤rej astma oskrzelowa wystΩpuje jedynie w 5-8% os≤b doros│ych.

     Geneza sukces≤w sportowych w sporcie wyczynowym os≤b z tzw. astm▒ oskrzelow▒ jest jednak zupe│nie inna. Historia ma pocz▒tek w czasach, gdy rozpoczΩto stosowanie w nielegalnym dopingu farmakologicznym lek≤w u┐ywanych w tej w│a╢nie powa┐nej chorobie. W dawkach umiarkowanych wykazuj▒ one dzia│anie pobudzaj▒ce, lipolityczne, maj▒ poprawiaµ sprawno╢µ tlenowego systemu energetycznego itd. W du┐ych dawkach agoni╢ci beta 2 receptor≤w maj▒ znacz▒ce dzia│anie anaboliczne (stosuje siΩ je zamiast testosteronu), a wiΩc "dwa w jednym". Dlatego sportowcy realizuj▒c tego typu doping czΩsto podaj▒ (na wszelki wypadek), i┐ miewali ataki astmy oskrzelowej. Incydent taki mo┐e siΩ przecie┐ nieoczekiwanie powt≤rzyµ i zmusiµ sportowca do przyjΩcia leku wykrytego nastΩpnie w czasie kontroli antydopingowej. Zawsze jest to jakie╢ wyt│umaczenie. St▒d taka statystyka.

     Powy┐sze zjawisko potwierdza r≤wnie┐ fakt, i┐ "astma oskrzelowa" pojawia siΩ tylko w tych dyscyplinach sportowych, w kt≤rych stosuje siΩ doping wp│ywaj▒cy na przyrost masy miΩ╢niowej (a wiΩc g│≤wnie anaboliki i hormon wzrostu) i kt≤re wymagaj▒ maksymalnego wysi│ku fizycznego (z regu│y d│ugotrwa│ego). Nale┐y r≤wnie┐ dobitnie podkre╢liµ, ┐e prawdziwa astma oskrzelowa, choµ umo┐liwia rekreacyjne uprawianie sportu, to jednak wyklucza sukces w sporcie wysokokwalifikowanym. Dobrze, i┐ prof. Wac│aw Droszcz dodaje w cytowanym powy┐ej artykule, ┐e "nie warto zachΩcaµ chorego obci▒┐onego astm▒ do uprawiania sportu wyczynowego".

     Za nami Olimpiada. Australijczycy od dawna tworzyli obraz kraju bezwzglΩdnej i skutecznej walki z dopingiem (niekt≤rzy twierdz▒ nawet, i┐ u nich doping zosta│ wyeliminowany). Ale - np. Werner Reiterer (dwukrotny australijski olimpijczyk) przeczy temu podaj▒c szokuj▒ce dane: na sterydy przeznacza│ rocznie 12 tys. dolar≤w, a trener i dzia│acze dobrze o tym wiedzieli. Zabawa w z│odzieja i policjanta trwa. Ci▒gle z przymru┐eniem oka.